Waarom ben ik zo? Ontdek 3 antwoorden op vragen die je jezelf altijd al stelt

Ons leuke boek ‘Waarom ben ik zo’ van de wetenschapper Jen Martin geeft antwoord op allemaal vragen die je jezelf vast weleens hebt gesteld. In deze blog drie vragen uit het boek.

Uit: Waarom ben ik zo?

1. Waarom kan ik me niks herinneren uit mijn kindertijd?

Weet jij nog wat je allemaal deed als kind? Nee? De kans is groot dat je daar inderdaad niks meer kunt herinneren. Veel mensen hebben daar moeite mee. Waarom is dat zo? En kan je daar iets tegen doen?

Eén theorie is dat kinderamnesie het gevolg is van een gebrek aan taal. Als kinderen niet over de nodige woordenschat beschikken om een gebeurtenis te beschrijven op het moment dat deze zich voordoet, zijn ze later niet in staat om deze gebeurtenis te beschrijven, zelfs niet nadat ze de woorden wel hebben geleerd. Recent onderzoek suggereert dat we onze vroege jaren vergeten omdat er toen zoveel nieuwe hersencellen werden gevormd in de hippocampus, een belangrijke hersenstructuur die betrokken is bij geheugenvorming. De nieuwe hersenzenuwcellen verstoren de netwerken (en herinneringen) die al gevormd zijn in onze hersenen. Mogelijk is de tijd dat we ons niets meer herinneren, de tijd dat onze hersenen leerden hoe ze moesten leren en onthouden.

Er zijn een aantal soorten geheugenverlies, waarvan sommige vaker voorkomen dan andere. Van ‘retrograde amnesie’ is sprake wanneer alle herinneringen die voor een bepaalde gebeurtenis – zoals een hersenletsel – zijn gevormd, verloren gaan. Wetenschappers zijn al meer dan 120 jaar gefascineerd door deze vorm van geheugenverlies en hebben veel patiënten bestudeerd die hieraan lijden. In één geval werd een vrouw, die aangeduid werd met GH, wakker na een operatie in augustus 2002. Ze was ervan overtuigd dat het mei 1989 was en herkende haar eigen kinderen niet. GH kon zich gewoon niets herinneren van haar leven vanaf mei 1989. Recenter onderzoek laat zien dat verloren herinneringen in feite nog intact kunnen zijn in de hersenen, maar dat de toegang tot de herinneringen geblokkeerd is door ziekte of trauma. De onderzoekers ontdekten speciale cellen, zogenaamde Engramcellen, die deze herinneringen vasthielden. De herinneringen konden alsnog worden opgeroepen door licht op de cellen te schijnen.

Er zijn ook verschillende complexere en ongebruikelijke voorbeelden van geheugenverlies. Een professionele cellist ontwikkelde ernstig geheugenverlies na een virale infectie van de hersenen. Hij was niet in staat zich gebeurtenissen uit zijn leven voor de infectie te herinneren of een van zijn vrienden of familie te herkennen. Hij had ook moeite met het maken van nieuwe herinneringen. Maar hij kon zich nog steeds elk muziekstuk herinneren dat hij ooit had geleerd, die muziek spelen, nieuwe muziek lezen en muziek leren die hij nog nooit eerder had gehoord.

Dit suggereert dat de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor het leren en onthouden van muziek, gescheiden zijn van de hersengebieden die betrokken zijn bij andere soorten geheugen.

Er zijn veel films die extreme gevallen van geheugenverlies uitbeelden, sommige wetenschappelijk nauwkeuriger dan andere. Ken je Dory nog, uit de film Finding Nemo? Of Leonard Shelby in Memento? Dit zijn twee van de meer accuratere uitbeeldingen van geheugenverlies – in beide gevallen gaat het om anterograde amnesie. Mensen die lijden aan anterograde amnesie behouden hun identiteit en herinneringen aan hun leven vóór een bepaalde gebeurtenis (zoals een hoofdwond), maar verliezen volledig het vermogen om nieuwe herinneringen te vormen. In Memento is te zien hoe Shelby feiten over de moord op zijn vrouw op zijn lichaam tatoeëert als de enige manier om ze vast te kunnen houden. We begrijpen veel van anterograde amnesie door Henry M., een beroemde patiënt die aan dit soort geheugenverlies leed. Hij kreeg anterograde amnesie na een hersenoperatie die bedoeld was om zijn epileptische aanvallen te verminderen. Tijdens de operatie werden enkele delen van zijn hersenen verwijderd. Daardoor kon hij zich niets meer herinneren van wat er na de operatie met hem gebeurde. Ook kon Henry nieuwe informatie maar een paar minuten onthouden. In de film 50 First Dates speelt Drew Barrymore de rol van Lucy, een lerares die nieuwe gebeurtenissen maar een dag vast kan houden. Iedere ochtend wordt ze wakker zonder herinnering aan de dagen ervoor. Dit lijkt op het verhaal van een patiënt die bekend staat als FL, die als gevolg van een auto-ongeluk in 2005 niet in staat was om herinneringen van de ene naar de andere dag vast te houden. Iedere dag was haar geheugen normaal, maar haar herinneringen van die dag verdwenen na een nacht slapen. Een fascinerende wending is dat vervolgonderzoek suggereerde dat FL mogelijk onbewust beïnvloed is door de film. Als ze zich niet realiseerde dat ze getest werd op iets wat ze voor die dag geleerd had, was haar geheugen vrij goed. Drew Barrymore bleek haar favoriete actrice te zijn en na verloop van tijd en onder invloed van haar behandeling werd het geheugenverlies van FL minder. Een goed voorbeeld van het leven dat de kunst imiteert.

2. Waarom krijg ik heimwee van sommige geuren?

Je neus is superbelangrijk. Hij krijgt de eerste prijs voor het meest gevoelige orgaan in je lichaam. Het kan zoveel inputs uit elkaar houden. En door een geur te ruiken kun je zelfs heimwee krijgen. Hoe werkt dat precies?

Geuren zijn complex. De geur van chocolade bestaat bijvoorbeeld uit honderden verschillende geurmoleculen. Onze neuzen hebben 1.000 geurreceptoren, in een klein gebied in het bovenste deel van de neusholte. Deze receptoren detecteren geurmoleculen en sturen berichten naar de hersenen, met als gevolg dat we een bepaalde geur ruiken. Vroege schattingen houden het aantal verschillende geuren die onze neus kan onderscheiden op ongeveer 10.000. Maar recent onderzoek heeft dit aantal opgehoogd naar een biljoen verschillende geuren. En één biljoen is een gemiddelde – het bereik is 80 miljoen tot 1000 biljoen unieke geuren voor verschillende mensen. Deze bevindingen zorgen ervoor dat de neus de eerste prijs krijgt voor het meest gevoelige orgaan in je lichaam, als het gaat om het aantal verschillende inputs dat het uit elkaar kan houden. Waarom is onze neus zo gevoelig? Waarschijnlijk heeft veiligheid een rol gespeeld in de evolutie. Wetenschappers suggereren dat onze reukzin net zo belangrijk was als taal om ons moderne mensen een evolutionaire voorsprong te geven. Voor onze voorouders was het belangrijk dat ze vuur, moeilijk te vinden voedsel of bedorven voedsel konden ruiken. Veel vrouwen weten al dat ze zwanger zijn voordat de zwangerschapstest dat uitwijst, omdat ze meteen beter gaan ruiken tijdens de zwangerschap. Het is handig dat we zo geëvolueerd zijn dat we  voedsel kunnen opsporen dat een miskraam zou kunnen veroorzaken. Ook ochtendmisselijkheid tijdens de zwangerschap kan het gevolg zijn van dit betere geurvermogen. En wist je dat we zonder reukzin zelfs geen voedsel kunnen proeven. Let de volgende keer dat je een verstopte neus hebt maar eens op hoe weinig smaak je eten heeft.

WAAROM GEUREN HERINNERINGEN OPROEPEN
Olfactorische herinnering, noemen wetenschappers de ervaring dat bepaalde geuren onmiddellijk jeugdherinneringen oproepen. Het effect staat ook bekend als het Prousteffect. Dit omdat Proust in ‘A la recherche du temps perdu’ een personage opvoert die plotseling lang vergeten herinneringen over zijn jeugd ophaalt wanneer hij een in thee gedrenkte madeleine ruikt.De meest algemene nostalgische luchtjes hebben te maken met het bakken van brood en gebak, maar ook andere kookgeuren komen vaak voor. Geuren zijn niet alleen goed in het oproepen van herinneringen, ze zijn vooral gekoppeld aan emotionele herinneringen. Onderzoek heeft aangetoond dat onze herinneringen emotioneler zijn als ze worden opgewekt door geuren, dan als ze worden opgeroepen door geluiden of beelden. Vandaar het hartverscheurende gevoel van heimwee als je iets ruikt dat je onmiddellijk terug naar huis brengt.

Er zijn verschillende theorieën over waarom geur, geheugen en emotie zo nauw met elkaar verbonden zijn. Een belangrijke aanwijzing komt uit het feit dat de bulbus olfactorius (het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor het verwerken van informatie over geuren), de amygdala en de hippocampus (hersengebieden die geassocieerd worden met het verwerken van emotiesen het langetermijngeheugen) in de hersenen dicht bij elkaar liggen. Recent onderzoek suggereert zelfs dat sommige lange-termijnherinneringen kunnen worden opgeslagen in een deel van de bulbus olfactorius.

Geuren zijn verbonden met herinneringen via zenuwverbindingen in onze hersenen en er is aangetoond dat wanneer we iets ruiken tijdens een emotionele ervaring, die geur neuraal verweven is met de herinnering in hetzelfde hersengebied. Als de verbinding eenmaal is gemaakt heeft een kenmerkende geur een verbazingwekkend vermogen om de bijbehorende herinnering vele jaren later op te roepen.

JE NEUS AAN HET WERK ZETTEN
Geuren kunnen mogelijk ook als bewijs dienen in strafzaken.  Het argument hiervoor is dat het getuige zijn van een misdaad waarschijnlijk een hele emotionele gebeurtenis is. Een ooggetuige  is mogelijk in staat om een crimineel te identificeren op basis van  zijn unieke geur.Onderzoek laat zien dat dit idee veelbelovend is, maar de lichaamsgeur van de crimineel kan ook verward worden met andere geuren op de plaats delict. Het is afwachten of politiecontroles in de toekomst ook geur gaan gebruiken. Voor nu: sluit je ogen maar even en haal heel diep adem. Hoeveel verschillende geuren kun je ruiken? Hoeveel daarvan kun je thuisbrengen? Verwonder je maar even over de verbazingwekkende capaciteit van je bescheiden neus.

3. Waarom kan ik niet stoppen met koffie drinken?

Het begint met 1 kopje in de ochtend, daarna een tweede om nog even écht wakker te worden, en voor je het weet zit je aan de 5 kopjes. En hier bij Snor drinken we er nóg meer. Gelukkig weten we na het lezen van dit artikel dat het helemaal niet slecht voor je is. Integendeel! Lees maar.

Je weet waarschijnlijk al lang dat cafeïne supergoed werkt als je een oppepper nodig hebt. Het maakt je wakker, zorgt dat je scherp blijft en helpt je om je beter te concentreren. Natuurlijk, koffie kan verslavend zijn. Cafeïne is niet voor niks de meest populaire drug ter wereld. Maar koffie is echt veel meer dan alleen maar cafeïne. Het zit vol met allerlei stoffen die goed voor je zijn. Sommige werken als antioxidanten, andere helpen tegen ontstekingen en er zijn er ook die je insuline reguleren (het hormoon dat betrokken is bij diabetes).

WEET JE ZEKER DAT KOFFIE NIET SLECHT VOOR ME IS?

Onderzoek uit 2008 vond geen verband tussen het drinken van koffie en een verhoogd risico op overlijden. Onderzoekers volgden 20 jaar lang ongeveer 130.000 mensen die tussen de 40 en 50 jaar oud waren. Deze mensen deden mee aan de Nurses’ Health Study (allemaal vrouwen) en de Health Professionals Follow-up (allemaal mannen).De onderzoekers verzamelden gedetailleerde info over hun gezondheid, inclusief hun dieet en koffiedrinkgewoonten. Ze hielden ook bij wie er tijdens het onderzoek overleed. Zelfs mensen die zes koppen koffie per dag dronken, hadden geen verhoogd risico op overlijden.

“Er is geen sterk bewijs dat het drinken van een paar koppen koffie per dag slecht voor je is. Eigenlijk is het juist het tegenovergestelde.” Marc Gunter, doctor in de kankerepidemiologie, Imperial College Londen

En het wordt nog beter. Van koffie ga je niet alleen niet dood, het kan je zelfs beschermen tegen een hele hoop nare ziektes. Onderzoek laat zien dat koffiedrinken het risico op dodelijke prostaatkanker bij mannen verlaagt. Als je één tot drie koppen koffie per dag drinkt (maakt niet uit of het normaal of cafeïnevrij is), heb je 30% minder kans op deze vorm van kanker. Koffie lijkt ook het risico op leverkanker met wel 40% te verminderen. Een onderzoek uit 2017 liet zien dat koffiedrinken in verband wordt gebracht met een verlaagd risico op verschillende soorten kanker, zoals borst- en darmkanker. Daarnaast verlaagt koffiedrinken ook het risico op diabetes type 2. En het gekke is, hoe meer koffie je drinkt (binnen bepaalde grenzen natuurlijk), hoe lager je risico. Als je drie tot vier koppen koffie per dag drinkt, heb je 25% minder kans om diabetes type 2 te krijgen vergeleken met mensen die minder koffiedrinken. Nog een onderzoek liet zien dat elk extra kopje koffie je risico met nog eens 7 tot 8 procent verlaagt. En bij mensen die al diabetes type 2 hebben, zorgde koffiedrinken ervoor dat hun kans om binnen 20 jaar te overlijden met 30% afnam.

HOE ZIT HET MET MIJN HERSENEN?

Een onderzoek uit 2012 volgde 124 mensen tussen de 65 en 88 jaar die allemaal de eerste tekenen van vergeetachtigheid vertoonden, wat mogelijk de eerste verschijnselen van Alzheimer zijn. De onderzoekers keken naar de cafeïnespiegel in hun bloed en hun hersenfunctie over twee tot vier jaar. Wat bleek? Koffiedrinken zorgde niet voor slechtere hersenfunctie. Sterker nog, mensen met weinig of geen cafeïne in hun bloed hadden veel meer kans om Alzheimer te krijgen dan mensen die drie kopjes koffie per dag dronken. Koffie helpt ook ons langetermijngeheugen. Onderzoekers ontdekten dat cafeïne ervoor zorgt dat we minder snel dingen vergeten gedurende de dag. En nog een pluspunt: een matige hoeveelheid cafeïne verlaagt het risico op de ziekte van Parkinson met  30 tot 60 procent.

WAAROM DAN DE SLECHTE NAAM?

Ondanks alles heeft koffie nog steeds een slechte naam. Dit komt waarschijnlijk doordat mensen die veel koffiedrinken, vaak ook roken, weinig bewegen en een ongezonde levensstijl hebben. Hierdoor kunnen eerdere onderzoeken die zeiden dat koffie slecht is, eigenlijk verkeerd zijn geïnterpreteerd. Het is waarschijnlijk dat roken, gebrek aan beweging of een slecht dieet de boosdoeners waren, niet de koffie. Maar ja, té veel koffiedrinken is nog steeds niet goed. Dr. Rob van Dam zegt: “Als je zoveel koffiedrinkt dat je gaat trillen, niet kunt slapen of je gestrest voelt, dan drink je duidelijk te veel.” Ook weten we dat koffie slaapgebrek niet helemaal kan goedmaken. Als je op koffie leunt om de dag door te komen en om je te kunnen concentreren op je werk, dan heb ik slecht nieuws voor je. Als je elke dag koffiedrinkt, raakt je lichaam gewend aan de cafeïne. Dus tenzij je steeds meer koffie gaat drinken, zal koffie je helaas niet veranderen in een werkninja.

Als je ooit helemaal opging in een taak en niets je kon afleiden, dan heb je waarschijnlijk ‘flow’ ervaren, een term die in 1990 werd bedacht door de Hongaarse psycholoog Mihály Csíkszentmihályi. Wanneer je in de flow bent, ben je super gefocust op wat je aan het doen bent en werk je waarschijnlijk op je best. Je komt het meest in de flow als je je favoriete dingen doet. Voor de een is dat bijvoorbeeld hardlopen of schrijven en voor de ander gamen, schaken, schilderen of muziek maken. De sleutel tot flow ligt in de balans tussen hoe moeilijk iets is en hoe goed je erin bent.